Մակբայների տեսակները

Կան մակբայներ էլ, որոնք միևնույն կիրառության մեջ հավասարապես ունեն տարբեր իմաստներ: Օրինակ՝ շարունակ, անընդհատ մակբայներն ունեն և՛ չափի, և՛ ձևի, և՛ ժամանակի իմաստ: Հետևապես, մակբայների տեսակները որոշելիս անհրաժեշտ է հաշվի առնել նրանց իմաստային նշված յուրահատկությունները:

Մակբայներն ըստ իմաստի լինում են.

1.      Ժամանակի.

                        Ու հիմա մենակ ու որբ մնացիր,

                        Եվ թարմ տարիներդ եկան, գնացին:

                                             Ավ. Իս., հ.1, էջ 198

Ժամանակի մակբայները ցույց են տալիս գործողության կատարման ժամանակը: Ժամանակի մակբայներն են՝  օրնիբիուն, առմիշտ, առհավետ, ուշ, հիմա, հնում, վերջերս, շուտով, արդեն, հար, երեկոյան, գիշերով, օրը ցերեկով,  դեռ, օրըստօրե, օր ու գիշեր, ամսեամիս, ժամ առ ժամ, նախ, գիշեր-ցերեկ, միշտ, օրեցօր, փոքրուց, այսուհետև, դարեդար, տարեցտարի և այլն : Կան ժամանակի մակբայներին հարաբերակից դերանուններ՝ երբ, երբևիցե, երբևէ:

2.      Տեղի.

           Շառաչելով մի վառ աստղիկ

           Երկրի կրծքին վար ընկավ…

                                                   Ավ. Իս., հ.1, էջ 80

Տեղի  մակբայները ցույց են տալիս գործողության կատարման տեղը: Տեղի մակբայներն են՝   ամենուր, ամենուրեք, ներքև, տուն առ տուն, վեր, մեջտեղ, դեմ առ դեմ, դռնեդուռ, վար, դեմ հանդիման, շուրջը, ներս, տեղից տեղ, տեղ-տեղ, ընդառաջ, հեռու, գյուղեգյուղ, ձեռքից ձեռք, այլուր, դեմ դիմաց, դեմուդեմ և այլն :  Կան տեղի մակբայներին հարաբերակից դերանուններ՝ այստեղ, այդտեղ, այնտեղ, որտեղ, ուր:

3.      Ձևի.

         Ես ապրում եմ մեն- մենավոր

         Այս լռանիստ անտառում…

                                                    Ավ. Իս., հ.1, էջ 373

Ձևի  մակբայները ցույց են տալիս գործողության կատարման ձևը: Ձևի մակբայներն են՝   կամաց, արագ-արագ, շտապ, ծանր-ծանր, միանգամից, տնտեսապես, միաձայն, հապճեպ, գլխիվայր, ծանրորեն, զույգ-զույգ, հայրաբար, հերոսաբար, սրտանց,  ձեռաց, մանրամասնորեն և այլն:  Կան ձևի մակբայներին հարաբերակից դերանուններ: Դրանք են՝ այսպես, այդպես, այնպես, նույնպես, ինչպես:

4.      Չափի.

                 Որ երբ անունս են տալիս,

             Հազիվ միտքդ եմ գալիս:

                                                  Ավ. Իս., հ.1, էջ 317

Չափ ու քանակի  մակբայները ցույց են տալիս գործողության կատարման չափը, քանակը, սաստկության, տարածման աստիճանը: Չափ ու քանակի  մակբայներն են՝   բազմիցս, եռակի, հաճախ, ամենևին, կրկին, երիցս, բոլորովին, մասամբ, փոքրիշատե, քիչ-քիչ, հազիվ, ընդամենը, դարձյալ, համարյա, սաստիկ,  վերին աստիճանի, կիսով չափ, կրկին, նորից, իսպառ և այլն: Կան չափ ու քանակի  մակբայներին հարաբերակից դերանուններ: Դրանք են՝ այսքան, այդքան, այնքան, նույնքան, ինչքա՞ն, որքա՞ն, որչա՞փ:

5.      Ընդհանրական. Ամենեն առաջ թող ինքը հասնի /ժամանակ/:

                                                     Ավ. Իս. հ.1, էջ 261

                         Գնաց և ցուպին հենված կանգնեց իր շքեղ դղյակի առաջ /տեղ/:

                                                  Ավ. Իս., հ.3, էջ 47

Ընդհանրական  մակբայները գործածվում են երկու և ավելի մակբայական նշանակություններով: Ընդհանրական մակբայներն են1. տարբեր կիրառություններով՝ տարբեր իմաստ- մեկ-մեկ, առաջ, շուտ-շուտ, բերնեբերան, հետ, ուշ-ուշ

2. նույն կիրառությամբ՝  տարբեր իմաստ-անընդհատ, մերթ-մերթ, իսպառ, դեմ առ դեմ, իսկույն, մերթընդմերթ, հաճախ, ամբողջովին, բոլորովին, անդադար,  շարունակ և այլն:

Ընդհանրական մակբայներ կարող են հանդես գալ նաև այլ խոսքի մասի արժեքով: Դրանք են՝

գոյական- մակբայ- վաղը, այսօր,

ածական- մակբայ - արագ, եռապատիկ, միահամուռ, դանդաղ, շտապ և այլն,

կապ- մակբայ- առաջ, հետո: